Biotički stresovi kod biljaka su štetni utjecaji koje uzrokuju živi organizmi, uključujući patogene (viruse, bakterije, gljive), štetnike (insekte, nematode) i konkurentske biljke (korov). Ovi stresovi mogu ometati rast i razvoj biljaka, smanjiti prinos te čak dovesti do potpune propasti usjeva. Biotički stresovi su važan čimbenik u poljoprivredi i ekologiji jer utječu na zdravlje i održivost biljnih populacija.
Evo ključnih aspekata biotičkih stresova kod biljaka:
- Vrste biotičkih stresova:
- Patogeni:
- Virusi: Uzrokuju bolesti koje često dovode do promjena u boji, obliku i rastu biljaka, poput mozaika na listovima i deformacija.
- Bakterije: Prouzrokuju bolesti poput bakterijskog uvenuća ili pjegavosti listova.
- Gljive: Izazivaju bolesti poput pepelnice, hrđe, plamenjače i truleži korijena.
- Štetnici:
- Insekti: Lisne uši, gusjenice, skakavci i drugi insekti koji se hrane biljnim tkivima uzrokuju fizička oštećenja i prenose patogene.
- Nematode: Sitni crvi koji napadaju korijenje biljaka, uzrokujući slabiji rast i propadanje.
- Parazitske biljke: Biljke poput imele i Cuscuta (poljski vilin konjic) koje crpe hranjive tvari iz domaćina i slabe biljku.
- Patogeni:
- Mehanizmi obrane biljaka:
- Fizičke barijere: Vosak na listovima, kutikula i trihomi (dlačice) pomažu u sprječavanju ulaska patogena.
- Kemijska obrana: Biljke proizvode antimikrobne spojeve kao što su fitoaleksini, koji sprječavaju širenje patogena. Također, sekundarni metaboliti kao što su tanini i alkaloidi mogu djelovati toksično na štetnike.
- Inducirani odgovori: Kada biljka prepozna prisutnost patogena, aktivira se kaskada signala koja vodi do sinteze obrambenih proteina, poput proteina patogeneze (PR proteina).
- Sistemna stečena otpornost (SAR): Biljke mogu razviti dugoročnu otpornost nakon inicijalne infekcije, čime se jača obrana protiv budućih napada patogena.
- Posljedice biotičkih stresova:
- Smanjen prinos: Oštećenje biljnih tkiva i resursa rezultira smanjenom produktivnošću usjeva.
- Smanjena kvaliteta proizvoda: Plodovi i dijelovi biljaka pogođeni biotičkim stresovima mogu imati nižu nutritivnu i estetsku vrijednost.
- Propadanje biljaka: Teški napadi patogena ili štetnika mogu uzrokovati potpuno uvenuće biljke.
- Metode suzbijanja biotičkih stresova:
- Primjena pesticida i fungicida: Pomaže u kontroli štetnika i patogena, ali zahtijeva odgovarajuće doziranje i ekološki pristup kako bi se smanjila šteta za okoliš.
- Biološka kontrola: Uvođenje prirodnih neprijatelja štetnika, poput parazitoida i grabežljivih insekata.
- Otpornost biljaka: Korištenje sorti biljaka koje su genetski otporne na određene bolesti ili štetnike.
- Agrotehničke mjere: Pravilna rotacija usjeva, sadnja u optimalnim uvjetima i održavanje tla mogu smanjiti izloženost biljaka biotičkim stresovima.
Zaključak: Biotički stresovi predstavljaju ozbiljan izazov za biljke, narušavajući njihov rast, razvoj i prinos. Razumijevanje tih stresova i korištenje različitih strategija za njihovu prevenciju i kontrolu ključno je za održivu poljoprivredu i očuvanje biljnih resursa.